اهمیت کنترل ساس

بسیاری از انواع نیم بالان (hemiptera) که در پارسی به نام سن خوانده می شوند از آفات گیاهی زراعی و باغی بوده و گونه معروف سن گندم که از آفات مهم گندم و جو در کشور ایران است جزو همین راسته می باشد . تعداد زیادی از این حشرات شکارچی و حشره خوار هستند.

نیم بالان مهم از نظر پزشکی شامل ساس های تخت خواب (Bed bugs)  و سن های تریاتومینه می باشند . ساس هاس تخت خواب به طور طبیعی ناقل هیچ یک از بیماری های انسانی نبوده ولی قادر به حفظ بعضی از عوامل بیماری زا به مدت چندین روز می باشند. افراد حساس در اثر گزش ساس ممکن است دچار عوارض پوستی و آلرژیک شدید شوند به  همین جهت ساس های تخت خواب در ایران از اهمیت ویژه ای برخوردارند .

اولین تماس ممکن است واکنش های تاخیری شدید و قابل توجهی را در فرد ایجاد کند هرچند ادامه چنین وضعیتی باعث ایجاد مصونیت در فرد خواهد شد ولی تماس های طولانی و گزش های زیاد ممکن است عوارضی همچون کم خونی ،تپش قلب و حتی اختلال در دید را در فرد بوجود آورد.

با توجه به اینکه ساس های تختخواب در تمام مراحل زندگی خود خونخوار بوده و شب فعال هستند و قادرند تا از روی لباس و ملافه نیز اقدام به خونخواری نمایند و با توجه به اینکه بیشترین زمان استراحت انسان نیز شب می باشد .از اینرو هم زمانی فعالیت ساس با زمان استراحت انسان می تواند اوقات آزاردهنده ای را برای انسان بوجود بیاورد .به همین دلایل کنترل ساس از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

زیست شناسی ساس

نود و یک گونه ساس از خانواده سیمیسیده از انسان خونخواری می کنند .از این 91 گونه شایع ترین گونه cimeXhemipterus می باشد که به ساس تختخواب معروف است.گونه هایی از ساس وجود دارد که خفاش ،پرستو و کبوتر میزبان آن گونه ها می باشند اما این گونه ها با دستیابی به فرصت مناسب می توانند بر روی بدن انسان خونخواری کنند.

دو نوع ساس از نظر بهداشتی برای انسان اهمیت دارد.ساس تختخواب و ساس گرمسیری

این دو نوع ساس از روی پیش سینه یعنی اولین قسمت سینه از هم تشخیص داده می شوند بدین صورت که قسمت پیش سینه ساس تختخواب معمولی پهن تر و حاشیه انتهایی آن صاف تر از نوع گرمسیری است.

پیوست های دهانی ساس شامل دو لوله تو خالی می باشد که از طریق یک لوله بزاق دهان خود را که حاوی مواد ضد انعقادی می باشد وارد بدن انسان می کند و از طریق لوله دوم خون را می مکد.

مراحل تکاملی ساس شامل مرحله تخم،5 مرحله پورگی و مرحله بالغ می باشد.

ساس بالغ قهوه ای رنگ ،دارای بدنی تخت و بیضی شکل است که طول بدنش قبل از خونخواری به 4 تا 5 میلیمتر می رسد. بعد از خونخواری بدن ساس به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز در می آید.ساس ها در طی هر 5 مرحله نمفی و قبل از هر بار تخم ریزی نیاز به خونخواری پیدا می کنند .گرمای بدن انسان و دی اکسید کربن عمل بازدم انسان  ،ساس ها را به خود جلب می کند.

بهتر است بدانید ساس تخت خواب میزبان های دیگری مانند خفاش ،مرغ و حیوانات اهلی را نیز مورد تهاجم قرار می دهد.

ساس ها در مرحله پورگی پس از یک وعده خونخواری می توانند تا 2 ماه و ساس های بالغ تا بیش از یک سال بدون خونخواری به حیات خود ادامه دهند.گزش ساس دردناک نمی باشد اما رسوب بزاق ساس در لایه صدمه دیده اپیدرم باعث ایجاد حساسیت می شود در مورد انسان به طور معمول نقاطی مثل بازوها و شانه ها درگیر گزش ساس می شوند .

خصوصیات ویژه ساس ،از جمله طبیعت مرموز این حشره،اندازه به خصوص آن و پوشش سخت بدنش باعث می شود وجود ساس در مکان های آلوده تداوم یابد.

ساس در طی روز در جاهای مختلف پنهان می شود و در ساعات آرام شب بر روی بدن انسان خونخواری می کند به طور معمول عمل خونخواری قبل از طلوع آفتاب انجام می پذیرد و بعد از خونخواری ساس ها به پناهگاه های خود باز می گردند.

ساس ماده در طول زندگی خود به تقریب 200 تخم بر جای می گذارد .

ساس ماده تخم ها را روی سطوح نا صاف قرار می دهد و آن ها را با یک ماده سیمانی شفاف به سطح می چسباند.در عرض 6 تا 17 روز پوره ساس که به طور غالب بی رنگ است ،از تخم خارج می گردد.بعد از گذرانیدن 5 مرحله پورگی که حدود 10 هفته به طول می انجامد پوره ها به مرحله بلوغ می رسند و ساس بالغ 10 ماه زنده می ماند.

شناسایی و تشخیص وجود ساس

 در محل از طریق بوی بدی که از ترشحات روغنی بدن آن ها متصاعد می شود و همچنین تشخیص لکه های مواد دفعی ساس بر روی محل رفت و آمد آن ها امکان پذیر می باشد.

انتشار ساس

محل زندگی انسان ،آشیانه پرندگان و لانه خفاش مناسب ترین مکان برای زندگی ساس است،زیرا هم محل مناسبی برای پنهان شدن ساس است و هم موجوداتی که در آن ساکن هستند ساس می تواند بر روی بدن آن ها به خونخواری  بپردازد.

چهار چوب پنجره ها ،پشت قاب عکس ،درز و شکاف داخل دیوار ،اثاثیه منزل ،پشت کاغذ دیواری ها و صفحات چوبی یا زیر فرش و موکت و حتی چین های پرده بهترین پناهگاه برای ساس می باشد.

اهمیت بهداشتی ساس

ساس های تخت خواب ناقلین مهمی در انتقال بیماری ها نیستند .نظریه های مبنی بر اینکه این حشرات در انتقال ویروس هپاتیت B نقش دارند ارایه شده است اما این مطلب طی مطالعه جدیدی در کشور گامبیا رد شده است.برخی از مردم به ویژه افرادی که به مدت طولانی در معرض تغذیه این حشرات بوده اند در برابر گزش آن ها واکنش کمتری نشان داده یا حتی هیچ گونه واکنشی از خود نشان نمی دهند .واکنش خفیف در افراد به شکل لکه های قرمز ،حتی بدون خارش ظاهر می شود .افرادی که در گذشته در معرض گزش ساس ها نبوده اند ممکن است از التهاب موضعی ،خارش شدید و بی خوابی در شب صدمه ببینند.گزش ممکن است یک تورم سفید رنگ و سفت در پوست ایجاد کند ،اغلب به خونریزی منجر می شود .

خراش ناشی از خارش محل گزش ممکن است باعث ایجاد عفونت ثانویه شود. در خانه های آلوده ممکن است افراد بیش از 100 بار در شب گزیده شوند که در این بین کودکان به علت از دست دادن خون دچار کم خونی خفیف می شوند.

روش های مبارزه و کنترل ساس تخت خواب

الف)روش های فیزیکی

1)بازبینی :بازبینی مفصل توسط شخص واجد شرایط اولین جز ضروری هر برنامه کنترل موثر ساس تخت خواب می باشد.

اگر ساس یافت شد باید شناسایی دقیق صورت گیرد و پناهگاه ها و جمعیت تقریبی ان ها در کوتاه ترین زمان ممکن برآورد گردد. هیچ نوع وسیله ای برای جلب یا صید ساس تخت خواب وجود ندارد .بنابراین بازبینی چشمی باید انجام گردد.ساس هایی را که به طور عمده از پرندگان و خفاش ها خونخواری می کنند می توان با از بین بردن میزبان ها و لانه ها و سپس سمپاشی لانه آن ها کنترل کرد.

2)حذف بی نظمی :وضع به هم ریخته و بی نظمی بسیاری از خانه ها و اتاق های خواب مکان های متعددی را برای پنهان شدن ساس تختخواب فراهم می کند و به طور تقریبی مبارزه با حشره کش ها را غیر ممکن می سازد بنابراین تا حد زیادی کاهش بی نظمی و وضع به هم ریخته خانه شانس حذف ساس های تخت خواب را بالا می برد.

قبل از اینکه خانه تان را برای مقابله با ساس تخت خواب آماده کنید باید پایه های لباس ها را که کف زمین قرار گرفته اند مرتب کرده و کیسه های آن ها را برای شستشو ببندید.

باید جعبه ،کیف و هر چیز دور انداختنی را که دیگر شما استفاده نمی کنید دور انداخت .

برای حذف کردن ساس تختخواب باید همه چیز را در بالای تخت قرار داده و یا آن ها را به اتاق دیگر انتقال داد.

3)آموزش:آموزش ساکنان اماکن آلوده با ساس تختخواب برای اطمینان از همکاری فعال و داوطلبانه آن ها در برنامه کنترل ضروری است.

4)کیف لباس شویی یکبار مصرف(حل شدنی):می توانید لباس یا هر وسیله قابل شستشوی دیگر را داخل این کیسه ها قرار داده و بدون نیاز به باز کردن کیسه آن ها را داخل ماشین لباس شویی قرار دهید.

5):جارو کردن:ارزش جارو کردن برای کنترل ساس تخت خواب نیست ولی برای شناسایی بسیار آسان تر آن می شود.در هجوم بزرگ ،پناهگاه های ساس تخت خواب و محل های تجمع تنها با ساس های زنده پر نشده اند بلکه با پوسته ساس های مرده و پوسته ساس های از تخم در آمده و مدفوع هم پر شده اند ،اغلب تشخیص ساس زنده از ساس مرده در یک پناهگاه کثیف به ویژه پس از پاکسازی به سختی ممکن باشد یک جاروی با قدرت برای از بین بردن این اجساد بسیار مفید است.هیچ جاروی قدرتمندی برای حذف کلیه تخم های تختخواب وجود ندارد .

بعد از پاکسازی پناهگاه ،حذف بقایای ساس تختخواب آسان است .فقط از خارج نمودن کیسه جاروی آلوده به خارج از ساختمان مطمین شوید.

6)بخار:بخار در بعضی از برنامه های کنترل آفت به طور موثر برای حذف ساس ها و تخم آن ها از درزهای تشک ها و سایر انواع لباس استفاده شده است.با  این وجود این تکنیک نیاز به آموزش ،تمرین و مراقبت دارد 0

7)پودر دی اکسید کربن تحت فشار :برخی از شرکت های بزرگ مدیریت آفات از یک فناوری جدید استفاده می کنند که در ان ساس تختخواب در دمای 108 – فارنهایت یخ زده می شود.این فناوری که به نام تجاری cryonite  نامیده می شود از یک پودر co2 تحت فشار استفاده می نماید.

8)سرما:اگر ساس های تخت خواب بمدت کافی در تماس با سرما باشند خواهند مرد.ساس ها می توانند دمای 15 – درجه سانتی گراد را بمدت کوتاهی تحمل کنند و اگر آب و هوای جدید عادت کنند می توانند در دمای صفر درجه و یا زیر آن به مدت چندین روز زنده بمانند.

9)محافظ های تشک:محافظ تشک طوری است که تشک خود را کامل مهر و موم کرده به طوریکه نمی تواند ساس تختخوابی تشک را آلوده کند و هر گونه ساس تختخوابی در تشک اگر موجود باشد نمی تواند انسان را مورد گزش قرار داده و یا از محافظ فرار کند.

10)سیستم های گرمایشی:در اتاق های آلوده با تولید گرمای زیاد ساس تختخواب را لز بین می برند.در حال حاضر دو سیستم گرمایشی برای از بین بردن بستر ساس تختخواب استفاده می شود.

الف:therma pure heat

ب:temp-air heat

11)پایش های چسبنده:تله های چسبنده یک روش ساده برای پایش خیلی از حشرات می باشد اما این روش زیاد موثر نمی باشد.

ب)روش های شیمیایی

در سال های 1950 تا 1970 تعداد ساس های تختخواب از طریق سمپاشی ابقایی با DDT و سایر حشره کشها کاهش قابل ملاحظه  ای یافت و بطور تقریبی در بسیاری از جوامع منطقه معتدله ریشه کن شد.به هر حال در طی دهه 1990 تعداد ان ها در بیشتر کشورهای توسعه یافته افزایش قابل توجهی یافت که به ظاهر به علت سفرهای بین المللی بیشتر و پیدایش مقاومت نسبت به حشره کش ها بود.بهترین روش برای از بین بردن ساس روش های شیمیایی می باشد.

منابع:

کنترل ناقلین بیماری ها و عوامل محیطی مرتبط با آنها تهیه و تدوین مرکز سلامت محیط و کار.

حشره شناسی پزشکی
(ریخت شناسی نظري و عملی ،فیزیولوژي ، اهمیت پزشکی)