جوندگان بزرگترین راسته پستانداران روی زمین را تشکیل می دهند و صفت مشخصه آنها سازش یافتن دندان های پیشین برای جویدن است. بیشترین زیان این موجودات نقشی است که در انتشار بیماری ها دارند بطوریکه یک موش به تنهایی میتواند تمام فضای یک محیط مسکونی را آلوده نماید و از این طریق زمینه را برای انتشار بیماری آماده سازد. روزانه هر موش 45 تا 250 فضله و 10 تا 20 میلی لیتر ادرار و چند صد مو از خود دفع میکند .
موش عامل انتقال بسیاری از ویروس ها،باکتری ها،اسپیروکتها فریکنزیا و قارچ ها هستند.
در کشور ما موش های خانگی علاوه براهمیت بهداشتی، خسارات فراوانی به فرش ها،مبلمان،وسایل چوبی،پارچه ،کتابخانه ،آرشیو های بایگانی ادارات، کارخانجات،راه آهن،لوله های آب و برق وارد می کنند. علاوه بر این موش ها از طریق آلوده کردن خوراکی ها ،ظروف آشپزخانه،بسته های مقوایی،پلاستیک محتوی مواد غذایی و ریختن ادرار و مدفوع روی آنها باعث انتقال بیماری های متعدد به انسان ها و دام می شوند.
زباله ،کود حیوانات ،فاضلاب ها و دیگر منابع غیر بهداشتی منطق ایده آل جهت تغذیه و تولید مثل موش ها و رت ها می باشند
موش ها اغلب شب فعال بوده و در روز به ندرت دیده می شوند . جوندگانی مثل موش کلاهو و برخی موش های دوپا و موش شکول خواب زمستانی خواب زمستانی دارند.
بیشتر جوندگان برای خود لانه می سازند. صرفنظر از برخی از لانه ها که روی درخت قرار دارد ،لانه جوندگان در زمین و به صورت دالانهای متعدد با سوراخ های زیاد،حفر می شوند. عمق لانه ها و تعداد سوراخ ها و همچنین طول و پیچیدگی دالانها در انواع جوندگان متفاوت بوده اما به طور کلی دالان وسیع تر به عنوان لانه اصلی و محل زایش ماده ها می باشد. بافت مناسب خاک،برای لانه سازی مهمترین فاکتور استقرار کلنی های این جانوران می باشد.
موش ها دارای قدرت تولید مثل زیادی بوده و در سرتاسر سال تولید مثل می کنند و تعداد بچه ها در هر زایش معمولا زیاد و گاهی تا 17 بچه در یکبار زایش دیده شده است. از طرف دیگر رشد بچه ها بسیار سریع بوده و در سن دوماهگی بالغ شده و قادر به تولید مثل می باشند.
بنابراین اگر شرایط زیست بخصوص از لحاظ آب و هوا و مواد غذایی مساعد باشد جمعیت موش ها بسرعت افزایش یافته و در چند سال متوالی ممکن است بصورت طغیان بروز نماید. بعد از هر طغیان تعداد این جانوران بعلت کمبود مواد غذایی و همچنین مکان و نامساعد بودن شرایط بطور ناگهانی کاهش میابد.
موش ها به طور کلی حیواناتی گیاه خوار هستند و از مواد گیاهی مانند جوانه،برگ،ساقه و ریشه گیاهان،پیاز دانه و میوه های مختلف و حتی پوست درختان تغذیه می کنند با این حال تعدادی از گونه ها مثل موش های انباری(راتوس) و موش خانگی همه چیز خار هستند.
موش ها از جنبه های مختلف موجب خسارت اقتصادی و یا انتقال بیماری میشوند. این جنبه ها عبارتند از :
برآورد میشود هرساله 20 درصد ذخایر غذایی جهان توسط جوندگان مصرف یا آسیب می بینند.
گونه های رت سیاه و رت فاضلاب و همچنین موش خانگی از جمله گونه هایی از موش ها می باشند که خسارات فراوانی به فرآورده های انبار شده، وارد می کنند. رت سیاه گونه ی غالب زیان آور شهری و حاشیه ی شهری محسوب می شود.
موش ها قادرند سرب ،آلومینیوم و دیگر فلزات نرم تر از دندان های خود را بجوند و از این طریق خسارات سنگسنس به بار بیاورند.
موش ها به عنوان مخزن و همچنین ناقل بسیاری از بیماری های مشترک بین انسان و حیوان محسوب می شوند.
انتقال بیماری ها از جوندگانه به انسان ها از چند طریق ممکن است:
الف) در اثر گاز گرفتگی مثل بیماری های ویروسی ،میکروبی و قارچ ها ،تولارمی،طاعون،یرقان و تب راجعه
ب) از طریق ادرار و مدفوع مثل :لپتوسپیروز،مسمومیتهای غذایی ناشی از سالمونلا ها و انتقال انگلهایی مثل همینولیپس نانا و همینولیپس دیمی نوتا
ج) توسط اکتوپارازیت های موش ها شامل:طاعون(کک و موش)، تب راجعه(کنه و موش)، تیفوس(کک و موش) ، تریپانوزومیازیس
موش قهوه ای یا نروژی یا موش فاضلاب
موش بزرگی با دم کوتاه تر از بدن بوده و دم دارای موهای بسیار ریز و پراکنده می باشد. گوش ها مدور و پوشیده از موهای ظریف و ریز قهوه ای می باشد. رنگ مو در نمونه های مختلف تا حدودی متغیر است ولی بطور کلی رنگ بالای بدن مخلوطی از رنگ سیاه و نارنجی و زرد است و به نظر قهوه ای تیر است و علب لکه های سیاه درشت دیده می شود. جمجمه باریک و پوزه بلند است . این گونه بیشتر در نزدیکی محل زندگی انسان،انبارها،راه های فاضلاب ،کشتارگاه ها و… زندگی می کند و غلب شب فعال می باشد. از غذا هی مختلف مانند غلات،حبوبات و سایر غذا های گیاهی و نیز غذا های حیوانی (تخم مرغ یا جوجه مرغ) تغذیه می کند.
این موش ها عادت به نوشیدن آب داشته و بیشتر در نقاطی که به آب دسترسی داشته باشند زندگی میکند .
درسال چند بار تولید مثل می کند و هر بار تا 8 بچه می زاید.
موش قهوه ای در کشور ما اغلب در شهرهای تهران،مشهد،سبزوار،شیراز،تبریز،سواحل دریای خزر و خلیج فارس گسترش د ارد.
دارای جثه متوسط و نسبتا کشیده است اگرچه به موش سیاه معروف است ولی رنگ در آنها تا حدودی متغیر بوده و ممکن است سیاه مایل به خاکستری یا قهوه ای رنگ باشند .
دم آنها بلند و اغلب طول دم از بدن و سر تجاوز میکند. سر باریک و کشیده و پوزه کم و بیش نوک دار می باشد . لاله گوش نسبتا خوب رشد کرده و چنانچه به جلو خم شود به چشم می رسد . رنگ لاله گوش خاکستری قهوه ای و یا تیره است. چشمها زیاد درشت نبوده و سبیلها به خوبی رشد کرده و به رنگ سیاه یا قهوه ای اند. دارای 4 انگشت در دست ها می باشد.
این گونه قادر است زمین های خیلی سخت و حتی تخته و سیمان را حفر کرده و راه خود را باز کند. بخوبی از درخت و دیوار بالا رفته و می تواند در آب شنا کند . از غلات و حبوبات و دانه هنای مختلف دیگر و حتی ماهی،حلزون تغذیه میکند . در سال چندبار تولید مثل کرده و هر بار 1تا8 بچه میزاید. در کشور ما در تمامی سواحل دریای خزر از استارا تا گرگان و همچنین سواحل جنوبی دریای عمان و خلیج فارس گزارش شده است.
این گونه جونده ای ایست کوچک با دم نازک و نسبتا بلند،طول بدن آن به انضمام سر 70-93 میلیمتر و طول دم آن اندکی کوتاه تر از طول و 75-90 میلیمتر است. لاله گوش نسبتا خوب رشد کرده و در بالا کاملا مدور است. لاله گوش در قسمت خارج و داخل از موهای خیلی ریز و ظریفی به رنگ خاکستری قهوه ای پوشیده شده است.چشمها کوچک و پوزه تا حدی نوک تیز می باشد. موهای بدن کوتاه و نرم و ظریف بوده و حلقه های غضروفی دم از خارج نمایان نیستند. رنگ بدن در نمونه های مختلف کمی تغیر ولی بطور کلی در پشت بدن بیشتر متمایل به رنگ قهوه ای روشن مخلوط به خاکستری هستند و در سمت انتهایی روشن و متمایل به قهوه ای است .فعالیت اصلی این گونه هنگام شب است و از دانه های غلات،مواد کاغذی ،منسوجات،خواروبار و … تغذیه می کند. هر سال 4-5 بار تولید مثل و هر بار 6-8 نوزاد بوجود آورده که این نوزادان پس از سه ماه بالغ شده و قادر به تولید مثل می شوند.
موش خانگی د ر تمام نقاط ایران به استثناء مناطق کاملا خشک مثل کویر نمک و دشت لوت وجود د ارد.
مدفوع موش خانگی معمولا به صورت تکه های کوچک استوانه ای بطول 6 میلیمتر و قطر 2تا2.5 میلیمتر بوده و اغلب در محل تغذیه حیوان دیده می شود. در راتوس نروژیکوس نیز مدفوع استوانه ای و در حدود 19 میلیمتر طول و 6 میلیمتر قطر دارد. راتوس راتوس مدفوع کوتاه تر به طول 13 میلیمتر و قطر 2-3 میلیمتر است.
عوامل مهم در مبارزه با موش ها
مشخص نمودن نوع موش برای تعیین نوع مبارزه و نوع طعمه و سم لازم است تا مبارزه با موفقیت انجام شود.
از انجاییکه موش ها در فصول مختلف رغبت غذایی گوناگون دارند بنابراین باید دقت کرد تا فصل مبارزه با آگاهی کامل انتخاب شود.
وسایل و ابزاری که برای مبارزه با موش استفاده می شود باید مناسب محیط و نوع موش بوده تا موثر واقع شود لذا توصیه میگردد از تجربیات و دانش فراد مطلع در این زمینه استفاده شود تا بهترین نتیجه حاصل گردد.
شناخت بیولوژِ موش مورد نظر باعث می شود که از نقاط ضعف حیوان حداکثر استفاده برای بالا بردن نتیجه مبارزه بدست آورید.
در طعمه گذاری باید توجه شود که موش به چه نوع مواد تمایل نشان داده و پس از پیدا کردن نوع غذای مورد علاقه موش ها ،بر اساس علاقه حیوان طعمه گذاری صورت گیرد.
از علائم وجود موش در یک محل بویژه در محل های مسکونی و انبار ها ؛ شنیدن صدا بخصوص در هنگام شب،علائم جویدگی روی اشیا و لوازمی همچون قالی،مبلمان،درب ها،وجود سوراخ در مبلمان و دیوار ها مخصوصا در جاهای تاریک ،استشمام بوی ادرار و مدفوع در فضا ،وجود لکه های کثیف ناشی از راه رفتن در مسیر های رفت و آمد موش مثل کناره های دیوار و اثرات پنجه پاها و دم روی خاک نرم،آرد و پودر گچ و از همه مهم تر وجود مدفوع موش از نشانه های اصلی آلودگی محل به موش ها است.
راه های ورود موش به داخل ساختمان شامل:پنجره های شکسته و منفذ ار،سوراخ دستگاه های تهویه،لوله های آب و برق و تلفن،لوله های عمودی بخاری،شومینه و هواکش،سیستم های برق،شاخه های مجاور ساختمان،ورود همراه گونی و بسته های غذایی،همراه کامیون به داخل انبار ها و کارخانه ها، محل عبور لوله های آب و کابل ها در دیوارها ، لوله های فاضلاب و …
با جمع آوری و دفن درست و به موقع زباله ها،علف های هرز،بقایای محصولات کشاورزی می توان از تراکم موش ها کاست.
موش ها درصورت عدم دسترسی به آب در مدتی کمتر از 3تا4 روز از بین میروند لذا در داخل ساختمان ها لازم است سوراخ خای فاضلاب با کفشوی مناسب پوشیده شود،از چکه کردن شیر های آب و قرار دادن ظروف در باز آب در ساختمان ها جلوگیری شود. سیفون های توالت،حمام،دستشویی ها بخصوص در هنگام شب کاملا خشک یا د ارای پوشش مناسب باشند.
پشت صفحات چوبی یا پلاستیکی که معمولا به عنوان دکور روی دیوار ها نصب می شوند محل مناسبی برای زاد و ولد موشها میباشد. این قبیل صفحات یا باید کاملا به دیوار بچسبند یا بوسیله توری سیمی و … فضای بین آنها و دیوار کاملا پر شود.
فضا های خالی بین کف و صفحه چوبی پوشاننده آن و همچنین پشت سقف های کاذب ساختمان ها جولانگاه موش ها هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. کلیه لوله های داخلی باید به دیوار محکم شوند و فاصله بین چند لوله که روی زمین در یک خط قرار داده شده اند باید با سیمان محکم شود تا هیچگونه راه عبوری برای موش ها وجود نداشته باشد.
بهسازی و نفوذناپذیر کردن اماکن یکی از پردوام ترین اقدامات جهت مبارزه با موشها می باشد و شامل کلیه اقداماتی است که مانع از ورود موش به داخل انبار ها،سلوها و دیگر تاسیسات گردد.
هنگام تله گذاری ابتدا بایستی جمعیت موش ها در محل را تخمین زد. تله ها به دو شکل زنده گیر و کشته گیر تقسیم می شوند.
موارد استفاده از تله:
1- بعلت وجود مواد غذایی استفاده از سموم غیر ممکن باشد.
2- امکان جمع آوری لاشه موش وجود نداشته باشد.
3- درصورتی که موش ها از خوردن طعمه خودداری کنند.
4- زمانی که موش ها نسبت به سموم مقاوم شده باشند.
تله های چسبان:
این نو تله های زنده گیر بصورت صفحات آغشته به چسب می باشد که برخی بصورت آماده مصرف بوده و انواعی دیگر تیوپ های محتوی چسب بوده که می بایست برروی صفحات سخت و مناسب نموده و در مسیر رفت و آمد موش ها قرار داد. این تله های چسبان در رابطه با موش های خانگی و بچه رت ها از کارایی بیشتری برخوردار می باشند.
شرکت سم یاران محیط ایرانیان افتخار دارد که با استفاده از روش های نوین مورد تایید وزارت بهداشت و تحت نظارت کارشناسان بهداشت محیط در ریشه کنی انواع موش یاری دهنده شما عزیزان باشد.
منابع: روش های مهندسی مبارزه با آفات ؛تالیف دکتر روح الله دهقانی
1- از کجا بفهمیم شرکت سمپاشی مورد اعتماد است؟ توجه داشته باشید که برای سمپاشی…
مگس- مگس خانگی-مگس از چه چیزی بدش میاد- تولید مثل مگس خانگی-انواع مگس- مبارزه با…
سوسک(سوسری)-انواع سوسک و سوسری ها-تحقیق درباره سوسک ها و سوسری ها- مبارزه با سوسری ها…
سوسری استرالیایی -سوسک- سم پاشی سوسک-مبارزه با سوسک-بهترین راه از بین بردن سوسک-سوسک خانگی -
سوسری شرقی-سوسک خانگی- سم پاشی سوسک و سوسری-سوسری-انواع سوسری و سوسک خانگی -مبارزه با حشرات-مبارزه…